– Powtarzam ci, że są jeszcze inne rzeczy poza boksem.
– Jakie? Wymień choć kilka.
– Och, sztuka, muzyka, malarstwo, i tak dalej.
(Ch. Bukowski tlum. Leslaw Ludwig The South of No North/ Na Poludnie od Nigdzie)
Chłód, cisza, spokój, samotność. Północ. Daleka i bliska. The North. Taka, której nie ma, nie istnieje inaczej jak tylko w wyobraźni szaleńców nie bojących się wejść z szeroko otwartymi oczami w mrok i którym przede wszystkim uda się potem z tego mroku wyjść. A o tych, których mrok połknie i z wyprawy na Północ nie powrócą już nigdy, pozostali szybko zapomną. (Tom Clancy). Albowiem interesuje ich głównie Południe od tej Północy. The South of No North.
Wizja Goulda jest samotna, ale polimorficzna, nie ma w niej strachu przed pustką ani monotonią. To przedsionek konceptualnego czyśćca, continuum archetypu (Edward W. Said). W poszukiwaniu syntetycznej, ambiwalentnej tożsamości prowokuje pełne fałszywego współczucia odrzucenie, a potem przy entuzjastycznym akompaniamencie feerii śnieżnych iskier znika za linią dalekiego horyzontu nonsensologii stosowanej, w dziurze czasoprzestrzeni.(1) No North czyli nigdzie. Na południe od nigdzie.
Typowy w tych warunkach wewnętrzny konflikt filozoficzno-estetyczny bywa nieodzownym, naturalnym kontrapunktem radykalnego dążenia do narcystycznej doskonałości. (2) Ujawnia się on może szczególnie w kwestiach interpretacji muzyki dawnej, będących zazwyczaj niczym innym jak mniej lub bardziej udokumentowanymi, pseudo-obiektywnymi śladami prób rekonstrukcji rozproszonego , jeśli nie w ogóle zatraconego w metodologicznym chaosie materiału.(3) Skriabin Goulda jest odarty z tajemnicy i ekstazy a fantasmagoryczny La Valse Ravela można pomylić z któraś z inwencji dwugłosowych Bacha. A dalej, quid z jego kontrowersyjnymi nagraniami Prokofiewa, Straussa, Kreneka? Albo z celowo "idiotyczną" wizją Mozarta, w której rozmyślnie łamie każde formalne, strukturalne, harmoniczne i stylistyczne tabu? (4) W takich sytuacjach muzykolog Björn Schmelzer bywa kategoryczny: " Właściwym celem interpretacji powinno być wyzwolenie muzyki z okowów pseudo-nadprzyrodzonego pseudo-zawodowstwa i pseudo-historycznej monotonii. Pozwoli to odkryć nieznane dotąd pokłady ekspresji i zniwelować barierę czasu wypełniając pustą formę żywą treścią." (tłum. JK) (5)
Charakterystyczny bardziej dla Theodora Adorno i Szkoły Frankfurckiej pogląd, że współczesna analiza muzykologiczna usiłuje zbliżyć się do Prawdy negując zideologizowanie tradycyjnych norm estetycznych (6) napotyka na opór tych, którzy jak Roger Scruton nie utożsamiają się z koncepcją dzisiejszej cywilizacji jako zmechanizowanej, dyletanckiej i w końcu fałszywej rzeczywistości, pozbawionej pierwiastka antycznego, nieziemskiego, nie-człowieczego Piękna (7)(8)
Liberalnie narzucony relatywizm dogmatyczny nowym post-modernistycznym dogmatem? Tak, ale ze spora dawką semantycznego delirium w charakterze listka figowego: "The claims of firmness of political correctness are falsehoods. [...] The intrinsic varieties of the disallowed critical forms of the truly aesthetic are similar to the abundance of created reality, of truth, of substance. They should not be patronized, but rather used respectfully and efficiently as devoted allies in [the] search for existential identities". (9) Henry Giroux twierdzi zdecydowanie, że forma myślenia krytycznego jaką jest wizjonerstwo, w zastanych, zwróconych ku siłowej standardyzacji kręgach opiniotwórczych funkcjonuje programowo, dziedzicznie niemal jako herezja (10) Wymaga tym większej odwagi, indywidualnej i cywilnej, na im bardziej zażarty napotyka opór. (11)
Oczywiście nikt nie jest w stanie odpowiedzieć na pytanie ile wspólnego ma ulotna wizja twórcza z jej jakoby odwzorowaniem przy użyciu umownie przybliżonej, symbolicznej notacji. A już z cała pewnością nie zastępy przeżartych konformizmem, zindoktrynowanych funkcjonariuszy "policji myśli", tego nieprzebranego mrowia nauczycieli, producentów, promotorów, krytyków, agentów itd., którzy za pomocą ideologii Werktreue (wierność hipotetycznej intencji twórcy na jaka bedzie powolywal sie odtwórca), rozumiana jako Textreue (wierność zapisowi dzieła, partyturze) terroryzują poszukiwaczy zinstytucjonalizowanej Prawdy. Tu nie ma miejsca ani na wrażliwa wyobraźnię ani na transcendentna iluminację. Każda próba wyłomu jest poddana natychmiastowej, bezwzględnej cenzurze i oznacza właściwie tylko jedno: śmierć społeczną. Gould, Tureck, Celibidache, Pogorelich z tytułowej Północy powrócili, mimo ze grali (grają) "inaczej" (12). A ilu przepadło? Tych nie policzył nikt, nie ma dla nich miejsca w ludzkiej pamięci.
Ale nic to, bo właśnie na kruche motyle znów wytoczono potężne machiny oblężnicze. (13)
No bo, na dobra sprawę, czymże jest Prawda?
Jozef Kapustka
Przypisy:
(1) https://www.erudit.org/revue/is/2005/v25/n1-2/1013308ar.pdf
(2) https://books.google.fr/books?id=JE4h5YAIftYC&pg=PA168&lpg=PA168&dq=gould+adorno&source=bl&ots=KmcOM2p9CV&sig=OdBC00nZfd9lo6n8xubj8_Lq2JY&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjljtuaiZnRAhUE3iwKHQIxBTw4FBDoAQhUMAc#v=onepage&q=gould%20adorno&f=false
(3) How to interpret music of the past http://www.people.fas.harvard.edu/~jsterron/expose/pdfs ; "In 'A Thousand Plateaus', Deleuze and Guattari refer to Glenn Gould as an illustration of the third principle of the rhizome, that of 'multiplicity' : When Glenn Gould speeds up the performance of a piece, he is not just displaying virtuosity, he is transforming the musical points into lines, he is making the whole piece proliferate’ (1987: 8)." http://www.euppublishing.com/doi/full/10.3366/dls.2015.0204
(4) https://www.theguardian.com/music/2012/sep/20/glenn-gould-wilfully-idiotic-genius
(5) " A Nous Paris" No. 739, 5-11/09/2016; str. 36 "Graindelavoix chante Dufay"
(6) "What radical music perceives is the untransfigured suffering of man [...] The seismographic registration of traumatic shock becomes, at the same time, the technical structural law of music. It forbids continuity and development. Musical language is polarized according to its extreme; towards gestures of shock resembling bodily convulsions on the one hand, and on the other towards a crystalline standstill of a human being whom anxiety causes to freeze in her tracks [...] Modern music sees absolute oblivion as its goal. It is the surviving message of despair from the shipwrecked." Adorno, Theodor W. (2003) The Philosophy of Modern Music. Translated into English by Anne G. Mitchell and Wesley V. Blomster. Continuum International Publishing Group, str. 41–42
(7) R. Scruton - 'The Uses of Pessimism: and the Danger of False Hope' 2010, str.89, Oxford University Press
(8) R. Scruton - "There’s a real question as to what beauty is and why it’s important to us. Many pseudo-philosophers try to answer these questions and tell us they’re not really answerable. I draw on art and literature, and music in particular, because music is a wonderful example of something that’s in this world but not of this world. Great works of music speak to us from another realm even though they speak to us in ordinary physical sounds." https://www.theguardian.com/books/2014/aug/15/roger-scruton-notes-on-nonsense-richard-dawkins-original-sin-islamism-and-more
(9) Virgil Nemoianu - Postmodernism and Cultural Identities: Conflicts and Coexistence , 2010, (ISBN: 9780813216843), str. 207
(10) "As the power structures that fund research ‘intellectually police’ the mechanisms of knowledge production in order to standardize – and thereby render marketable – the new knowledge and understanding researchers achieve, research that does not replicate existing designs so as to converge on the ‘leading project’ of the current ‘research market’ risks becoming marginalized and forced out. Within the neoliberal university, where the processes of standardization continue to curtail plurality of perspectives and diversity of methods, negotiating a research path through the confines of socio-economic forces while simultaneously keeping in clear sight the intrinsic value of the pursuit of knowledge and understanding often becomes a political act, requiring political judgement. " za: Mine Doğantan-Dack http://parsejournal.com/article/artistic-research-in-classical-music-performance/
(11) Ibid.: "When practitioners of artistic research speak on behalf the discipline, there is almost always a moment that is, for them, ‘existential and political’. For example, Borgdorff speaks of ‘the emancipation’ of the discipline from the scientific paradigm that sets the problematic notion of ‘scientific objectivity’ as the basic aim of research, and writes: ‘We knew we would face tough resistance, and, though that may dampen our spirits from time to time, it is a challenge we can meet’. Other authors speak of overcoming ‘the resistance of established disciplines’ and allude to the struggle awaiting artistic researchers in this endeavour. The need to be ‘bold’ in undertaking artistic research, to have ‘the courage’ to ask the difficult questions concerning artistic experience and scrutinize the ‘ideological battlefield’ between scholars and practitioners appear just as essential and urgent as rigorous theoretical and philosophical arguments in putting the case forward for artistic research to the scholarly and artistic communities. The discourses that grow out of the commitment of artistic researchers to the discipline at times resemble genres of political discourse, leading to a manifesto, or a declaration of value judgements."
(12) Ibid.
(13) na podst. V. Nemoianu, Op. cit. str. 209
Bibliografia:
Kevin Bazzana, "Wondrous Strange: The Life and Art of Glenn Gould", 2005
